ادل دلیل علی امکان شیء وقوعه!!
یکی از مغالطات رایج در کتب علمی و حتی در توجیهاتی که برای زندگانی روز مره داریم بکارگیری نابجا از مطلب «ادل دلیل علی امکان شئ، وقوعه» است. نمونه اش را در کتاب الموجز فی اصول الفقه سر بحث استعمال مشترک فی اکثر من المعنا دیدیم، که بحث سر استحاله و عدم استحاله این چنین استعمالی بود که اقتضای آن یک بحث کاملا عقلی است اما مولف محترم در استدلال خود، با استفاده از این مطلب «ادل دلیل علی امکان شئ، وقوعه» یک بحث کاملا عقلایی میکند!
وقتی کسی این چنین استعمالی را محال میداند هر آنچه که مولف در قوع، مواردی را می یابد مصداق نوع دیگری از استعمال قرار میدهد به این خاطر که برهان هر محدوده ای را که تعیین کند عُقلا در آن محدوده اعتبار میکنند.
مثل این میماند که در بحث اقسام اربعه وضع، با اینکه قسم چهارم محال عقلی میباشد، مواردی را برای آن قسم ذکر کنیم و سپس نتیجه بگیریم که محال نیست! قطعا این موارد واقع اند اما بالبرهان عقلی نمی توانند از مصادیق قسم رابع قرار بگیرند باید مصداق اقسام دیگر قرار بگیرند که برهانا اثبات شده اند و محال نیستند.
زیاده گویی شد اما لُبّ مطلب تفکیک حیث عقلانی و حیث وقوعی و در مرحله ی بعد رعایت ترتیب سیر از حیث عقلانی و سپس حیث وقوعی است زمانی که بالبرهان مطلبی انکار میشود نباید با یافتن مواردی در اطراف محیطمان به جنگ برهان برویم و خود را فریب دهیم! نسبت به برهان باید سر خضوع داشت و مواردی که می یابیم را حمل بر چیزی کنیم که برهان اجازه داده است. وقتی آیات قرآن خاضع اند نسبت به برهان دیگه توجیهات و دیدنی های ما از محیط پیرامون، نسبتش با برهان معلوم است!
پ.ن
شأن نزول: شیخی به «تبلیغی» برفت و توهم کرد که «تربیت» است استاد برافروخت و به وی گفت وای بر تو گمانت چیست ز امر تربیت! من دانَمت که بهره ای ز تربیت نبرده ای از پیش! بر لب شیخ خنده افتاد حسرت کنان گفت: عمریست کُنج مَدرس و مَعبد نشسته ای چه دانی که تبلیغ چیست کاش همره ما میشدی به تماشا، حال کمی بشنو ز خاطرات سفرم..
شیخ بگفت و بگفت و بگفت..
آهی کشید استاد و دفتر ببست که شاگرد بهره ای ز علم هم نبرده از پیش!
